Wil je weten wie Aten (of Aton) was, de god die de zon vertegenwoordigde in de oude Egyptische beschaving ? Wil je weten hoe Aten bijna de enige god van Egypte werd tijdens de regering van een "ketterse farao"?
Voordat we met het verhaal beginnen, kunt u alvast een kijkje nemen in onze collectie Egyptische kettingen.
Klik op de afbeelding hieronder om naar de collectie te gaan.
Ons team is gefascineerd door het oude Egypte en heeft een artikel geschreven dat deze vragen beantwoordt.
Aten is de "zonneschijfgod" van het oude Egypte: hij is de incarnatie van de zon. De god Aten verschijnt in de 25e eeuw v.Chr. als een kleine god van Egypte. Het was echter in 1353 v.Chr. dat Aten echt in het nageslacht kwam door de enige god van Egypte te worden tijdens de regering van Achnaton, de zogenaamde "ketterse farao".
In dit artikel ontdekt u:
- De plaats van de zonnegod Aton in de Egyptische mythologie
- De geschiedenis van de "Cult van Aton" die door farao Achnaton werd bepleit (die geleidelijk alle goden zou vervangen door de unieke en almachtige Aton)
- Het grote probleem dat Aton opwierp toen hij de enige god van Egypte werd : het einde van de mythe van het "Wegen van het Hart"
Aan het einde van dit artikel weet u alles over de god Aton en de Atoncultus van Achnaton.
Laten we meteen beginnen met het uitleggen wie Aton is volgens de Egyptische mythologie.
1) Wie was Aton?
Aten, de zonneschijfgod, is de personificatie van de zon. Aten ontleent zijn naam aan het Egyptische woord "yati" dat "ver weg zijn" betekent (wat uiteraard verwijst naar de zon hoog aan de hemel).
De oude Egyptenaren waren zich er terdege van bewust dat de zon van vitaal belang is voor het leven. Daarom prezen ze al heel vroeg in hun geschiedenis de veelarmige zonneschijf Aton (volgens de Egyptische verzameling teksten genaamd 'Piramideteksten', daterend uit het jaar 2500 v.Chr.).
Aten wordt afgebeeld als een stralende bol met lange handen waarmee hij de wereld baadt in zijn licht , een noodzakelijke voorwaarde voor het leven van planten, dieren en mensen. In sommige voorstellingen houdt de god van de zonneschijf handen vast die het Egyptische kruis "ankh" (het Egyptische symbool van het leven) vasthouden, dat lijkt te zijn uitgestrekt naar de aarde om het voedsel en vruchtbaarheid te brengen (en zo de gunstige effecten van de stralen van de zon weergeeft).
Aten wordt steeds meer geassocieerd met de farao's van Egypte. Als opperste heersende wezens worden de farao's gezien als de wezens die het dichtst bij de goden staan.
Vervolgens verschijnen er in de loop van de geschiedenis van Egypte steeds meer banden tussen Aton en de koningen van Egypte. Volgens oude Egyptische legendes is het de farao die de zon bestuurt: het is de farao die de zon beveelt om op te komen en onder te gaan op dezelfde tijden als hij dat doet.
Maar als Aton zo beroemd is in onze moderne samenleving, dan komt dat doordat Aton de enige god van het oude Egypte werd tijdens een korte periode in de geschiedenis: die van de 'ketterij van Achnaton'.
2) De cultus van Aton
U hebt nu een glimp van de goddelijkheid die de Zon belichaamt. Laten we nu de geschiedenis ontdekken van de oprichting van de cultus die hem in de positie van enige god van Egypte plaatste.
A) De god Amon
Om te begrijpen hoe Aton de unieke god van Egypte werd, moet men het verhaal begrijpen van de bijna 'almachtige' god die hij verving: de god Amon.
Amun was aanvankelijk de god van de schepping van het leven. Volgens de Egyptische mythologie was er aan het begin van onze wereld alleen de oorspronkelijke Duisternis en de oorspronkelijke Oceaan . Toen werd door de herhaalde contacten tussen de Duisternis en de Oceaan de god Atum geboren, de god die de adem van het leven vertegenwoordigt. Onmiddellijk na deze gebeurtenis, reagerend op de roep van Atum (d.w.z. de roep van het leven), werden de twee goden Ra en Amun geboren door hun eigen wil :
De valkenkoppige zonnegod Ra creëert de aarde, de sterren en het universum door de oorspronkelijke duisternis en de oorspronkelijke oceaan harmonieus te mengen. Zo is hij het die de zon Aten creëert die hij vervolgens als een kroon op zijn hoofd plaatst om het universum te verlichten, terwijl hij tot dan toe alleen de nacht kende.
De god Amun creëert leven door zichzelf te veranderen in een gans om een ei te leggen. Vervolgens verandert Amun zichzelf in een slang om dit ei uit te broeden en te bevruchten . Zo creëert hij de eerste dierlijke, plantaardige en menselijke levensvormen.
Tijdens de periode van het Nieuwe Rijk van Egypte (de periode van Egypte van 1550 tot 1069 v.Chr.) zal de god Amun steeds belangrijker worden in Egyptische overtuigingen. Amun zal geleidelijk bekend worden in zijn vorm van Amun-Ra , d.w.z. een vorm waarin hij één wordt met de havik Zonnegod Ra. Onder deze vorm is Amun dus verantwoordelijk voor de schepping van het "Universum" naast de schepping van het "leven".
Respectievelijk kun je in deze drie voorstellingen van Sekhmet, Ra en Hathor Aten op hun hoofden zien. Je zult opmerken dat Aten hier niet langer zijn handen heeft om zijn licht naar de aarde te brengen. In plaats van zijn armen is de vrouwelijke cobra Wadjet (de beschermer van de belangrijkste Egyptische godheden) om Aten heen gewikkeld.
Het was tijdens de regering van Achnatons grootvader en vader (respectievelijk Toetmosis IV en Amenhotep III) dat Amon een god werd die werkelijk belangrijker was dan alle anderen .
Toch verviel Egypte niet in een vorm van monotheïstische religie, aangezien Amon, ondanks zijn belangrijkheid, de andere goden en godinnen niet verving (de jakhals Anubis bleef de god van de dood, de ibis Thoth bleef de god van de kennis, de kat Bastet bleef de godin van de vrouwen en de vreugde , Bes bleef de dwerggod van het huis...).
B) De farao Achnaton
Vanaf het begin van zijn regering, in 1353 v.Chr., was de zoon van Amenhotep III , Achnaton, zou spoedig "aangeraakt" worden door de goddelijke figuur van Aton . Hij wilde hem tot een "god boven andere goden" maken.
Vandaag de dag weten we nog steeds niet de exacte redenen die Achnaton ertoe brachten de zonneschijfgod te kiezen als de enige toekomstige god. De meest waarschijnlijke theorie is dat hij visioenen van Aton zou hebben gehad tijdens enkele reizen in de Egyptische woestijn, die hij met al zijn mensen zou hebben willen delen.
Buste van de "ketterse farao" Achnaton, Egyptisch Museum van Caïro.
I) De context van de afkondiging van de "Cultus van Aton"
Aan het begin van Achnatons regering werd Egypte een groot rijk dat zich uitstrekte tot buiten zijn grenzen: een groot deel van Turkije in het zuiden en een groot deel van Soedan in het noorden werden geannexeerd. Bovendien stelden talrijke beschermende allianties die met buurlanden werden gesloten Egypte in staat om veel eerbetoon te verzamelen. Hierdoor zal Achnaton aan het begin van zijn regering over veel financiële en menselijke middelen beschikken .
Achnaton wordt afgebeeld als een 'sfinx' (een Egyptisch wezen, half leeuw, half farao) die een offer brengt aan Aton (wiens handen zichtbaar zijn aan het uiteinde van zijn zonnestralen).
II) De Egyptische "enige god"
Toen hij na de dood van zijn vader Amenhotep III de troon besteeg, voerde Achnaton (nog steeds bekend als "Amenhotep IV") verschillende hervormingen door om Aton een prominente plaats in het Egyptische pantheon te geven:
- Achnaton begint met het toeschrijven aan Aten van alle religieuze rollen die Amon speelde in zijn vorm Amun-Ra . Aten wordt zo de god die het universum heeft geschapen (en dus de kenmerken van Ra toe-eigent) en al het leven (en dus de kenmerken van Amon toe-eigent). De andere Egyptische goden worden desondanks getolereerd aan het begin van zijn regering (ze zullen worden beschouwd als dienaren van Aten, maar zullen echter steeds meer worden verboden en verboden naarmate de jaren van Achnatons regering verstrijken).
- Achnaton ontbond de geestelijkheid van Amon , een zeer machtige organisatie in die tijd. Deze ontbinding zal hem tegelijkertijd in staat stellen om de vele rijkdommen die deze zeer populaire geestelijkheid in bezit had, terug te vorderen van het volk.
- Achnaton, tot dan toe Amenhotep IV genoemd, koos een nieuwe naam in verwijzing naar Aton . Hij koos de naam "Akhenaten" wat "degene die aangenaam is voor Aton" betekent in het Oud-Egyptisch.
- Achnaton probeert alle sporen van de banden die bestonden tussen de farao's en de god Amon uit te wissen . Om dit te doen, zal Achnaton de namen van de farao's die een verwijzing naar Amon bevatten, laten vernietigen en uit alle gedenktekens en graven in Egypte laten hameren. Achnaton aarzelde niet om de namen van zijn eigen vader Amenhotep III te hameren, wiens basis "Amun-hotep III" is afgeleid van de oude centrale god van het Egyptische pantheon.
- Achnaton zal ter ere van de zonnegod van Egypte de stad Amarna in de woestijn bouwen tijdens het vierde jaar van zijn regering. Deze enorme stad zal alle hulpbronnen van Boven- en Beneden-Egypte gedurende 3 jaar concentreren. Het zal voltooid zijn in 1362 v.Chr. (de bouw ervan duurde 3 jaar en begon in 1359 v.Chr.). Het eindresultaat zal indrukwekkend zijn: de grote stad Amarna, zeer rijk aan paleizen en tempels, zal vanaf nul worden gebouwd in het midden van de West- Egyptische woestijn, twaalf kilometer lang en drie kilometer breed.
Als deze maatregelen worden genomen, zal de directe omgeving van de farao zeker bereid zijn zich te bekeren tot de opvattingen van Achnaton, maar het Egyptische volk zal dat veel minder zijn.
Aton zal inderdaad niet volledig geaccepteerd worden door het volk vanwege de wreedheid van de verandering die geïmpliceerd wordt door de instelling van een enkele god . Ondanks de gelijkenis van de twee Egyptische pantheons met "Amun in het centrum" of "Aton in het centrum", laat het Egyptische pantheon van Amun ruimte over voor de andere traditionele dierenkoppige goden van Egypte, waar dat van Aton er geen heeft.
Het was waarschijnlijk deze al te snelle verheerlijking van goden die populair was onder de oude Egyptenaren en die leidde tot een sterke afwijzing van wat de eerste monotheïstische religie in de geschiedenis had kunnen worden.
Achnaton, zijn vrouw (de beroemde Nefertiti) en hun kinderen brengen hulde aan Aton.
III) Achnaton "ketterij"
In het midden van zijn regering zal Achnaton veel minder bewegingsruimte hebben dan in het begin . Om goede redenen weigerde Achnaton het Egyptische leger te sturen om de staten te verdedigen die voorheen door Egypte waren geannexeerd en die werden aangevallen door de Aziatische Hettitische indringers. Dus, aangezien Egypte's bescherming niet langer werd verleend, werden er geen schattingen meer betaald : de koninklijke schatkist was al snel leeg.
Bovenop deze instabiliteit, veroorzaakt door een failliete boedel , zou er snel nog een ander probleem ontstaan: de gevallen priesters van Amon zouden in heel Egypte samenzweringen smeden om de opmars van de Aton-cultus te vertragen.
Op deze manier zou Achnaton geen tijd hebben om een blijvend geloof in de zonnegod te vestigen. Uiteindelijk, na de dood van Achnaton, die 18 jaar over Egypte had geregeerd, zou Aton snel weer een god worden onder anderen. Dit was het einde van de eerste monotheïstische religie in de geschiedenis.
Later maakte de zoon van Achnaton, farao Toetanchamon , een einde aan deze periode van zogenaamde 'ketterij' door zijn relatie met Amon te vernieuwen om zich te verzoenen met de invloedrijke geestelijkheid van de god.
Geboren onder de naam Toetanchaton, volgde deze het tegenovergestelde pad van Achnaton: hij veranderde zijn naam om zijn voorkeur voor de verering van Amon boven de verering van Aton te laten blijken.
Nog later zullen Seti I en Ramses II de stad Amarna vernietigen en alle sporen van Aton als de enige god van Egypte uitwissen om hun macht te versterken en de superioriteit van Amon over Aton te tonen. Deze twee farao's zullen steen voor steen de stad van Achnaton ontmantelen. Ze zullen ook overal de geschiedenis van Aton als de enige god van Egypte uitwissen, en van degene die zichzelf als zijn afgezant op aarde beschouwde.
Anderhalve zuil en enkele resten van muren: dit is alles wat er overblijft van Amarna na de opeenvolgende ontmanteling die georganiseerd werd door Seti I en zijn zoon Ramses II. Ongelukkig lot voor de stad Amarna, de uitgestrekte en luxueuze stad die Achnaton wilde oprichten als de nieuwe hoofdstad van Egypte.
3) Het probleem van het "leven na de dood" met de god Aten
De afwijzing en niet-acceptatie van Aton door alle Egyptenaren komt deels voort uit de onzekerheid over het leven na de dood in een religie waarin Aton almachtig is .
De dood en de rituelen die daarmee gepaard gaan, waren inderdaad al in hoge mate vastgelegd bij de oude Egyptenaren:
- Na de dood van een Egyptenaar wordt zijn ziel van zijn lichaam gescheiden en begint hij aan een reis naar het hiernamaals.
- De ziel moet vervolgens door de woestijn van de dodenwereld (de Duat) reizen om Anubis (de god van de dood), Osiris (de rechter van de doden) en Thoth (de god van de kennis) te bereiken.
- Bij aankomst in Anubis en Osiris wordt de ziel beoordeeld tijdens het oordeel van "het wegen van het hart". Belast door elke gepleegde misdaad en verlicht door elke goede daad, wordt de ziel op een weegschaal geplaatst, in evenwicht gebracht door een veer van de godin van de gerechtigheid Maat (een veer die bijna niets weegt).
- Het is dan dat, volgens de helling van de balans, de ziel dan twee volkomen tegengestelde lotgevallen kan ervaren . Als de ziel "onschuldig" is, zullen de schalen in evenwicht zijn. In dit geval zal de ziel in staat zijn om naar het Egyptische paradijs (het Hiernamaals) te gaan.
Maar als de ziel "schuldig" is, zal de ziel zwaarder zijn dan de veer. In dit geval zal de ziel genadeloos worden verslonden door de zielverslindende godin Ammit, die haar veroordeelt tot eeuwige kwelling in de Egyptische onderwereld.
Samenvattend, tijdens het Wegen van het Hart weegt Anubis (de god met het jakhalshoofd) de ziel, Thoth (de god met het ibishoofd) maakt aantekeningen van het wegen en Osiris waakt over Anubis en Thoth zodat er geen fouten worden gemaakt. Wat Ammit betreft, zij bereidt zich voor om elke ziel op te eten die zondig genoeg is om de weegschaal naar haar kant te laten doorslaan.
Het is dus gemakkelijk te begrijpen dat de oude Egyptische samenleving gebaseerd was op de belofte van een gelukkige toekomst na de dood voor de rechtvaardigen (en de belofte van eeuwige verdoemenis voor de bandieten!).
Onder het bewind van Achnaton, die de geloofsovertuigingen van Aton oplegde, was er na de dood echter alleen maar niets . Zielen verdwijnen eenvoudigweg doordat ze worden teruggeroepen naar de oppergod om voor eeuwig met hem samen te smelten.
Bandieten en mannen die volgens de wetten hebben gewerkt, worden daarom in dezelfde positie geplaatst wanneer ze sterven. Deze incoherentie zal een groot probleem van billijkheid voor de mensen vormen dat de nieuw gevormde priesters van Aton nooit zullen kunnen rechtvaardigen of hen zullen laten accepteren.
De zonneschijfgod
Nu weet u alles wat u moet weten over de zonneschijfgod.
U zult waarschijnlijk hebben opgemerkt dat een groot deel van dit artikel gewijd was aan de geschiedenis van Achnaton en zijn cultus van Aton. Maar "het was voor de juiste zaak", want alleen door deze periode volledig te begrijpen, kunt u weten waarom de plaats die Aton innam zo ongewoon is in het Egypte van de farao's (waar een grote polytheïstische religie altijd heeft standgehouden in normale omstandigheden).
Is Egyptische mythologie iets dat u interesseert en opwindt? Als het antwoord ja is, weet dan dat u op deze site veel kettingen, armbanden, zegelringen en ringen vindt die de herinnering aan het oude Egypte dragen.
Wilt u onze Egyptische armbanden ontdekken? Klik dan op de onderstaande afbeelding!
